Ćwiczenia w mówieniu
„Gimnastyka buzi i języka”
Przykładowe zestawy ćwiczeń logopedycznych
I ĆWICZENIA ODDECHOWE
CELE:
– pogłębianie oddechu,
– rozruszanie przepony,
– wyrabianie umiejętności pełnego i szybkiego wdechu i wydłużanie fazy wydechowej,
– mówienie na wdechu,
– dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi,
– wytworzenie nawyku oddychania nosem.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ:
1. Robimy krótki wdech przez nos i długi wydech ustami.
2. Proponujemy dziecku zabawę „Spacer na łące”.
Dziecko wyobraża sobie, że jest na łące. Podchodzi do każdego kwiatka i wącha go – wciąga powietrze nosem, zatrzymuje wdech(żeby zapamiętać piękny zapach) i wypuszcza powietrze nosem.
3. Zabawa „Huśtanie misia na brzuchu”.
Prezentujemy ćwiczenie: leżymy na plecach, na brzuchu umieszczamy książkę, a na niej siedzi miś. Robimy wdech i brzuch uwypukla się; wydech i brzuch opada.
4. Łączenie ćwiczeń oddechowych z ćwiczeniami gimnastycznymi.
Wdech wykonujemy z jednoczesnym podniesieniem rąk; wydech połączony z powolnym krzyżowaniem rąk z przodu lub opuszczaniem w dół.
5. Zdmuchiwanie kartki papieru z gładkiej powierzchni.
6. Zabawy ze słomką – przenoszenie kawałków styropianu do kubeczka, dmuchanie na styropian słomką.
7. Wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę.
8. Dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki (powoli, szybko).
9. Gra na organkach, trąbce, gwizdku.
10. „Chłodzimy gorącą zupę” – dmuchamy ciągłym strumieniem powietrza na ręce ułożone na kształt talerza.
11. Nadmuchujemy balony.
12. Zabawa – „który zespół najdłużej utrzyma chustkę w powietrzu”.
13. „Usypiamy lalkę” – na wydechu wymawiamy ciągle samogłoskę aaaaaaa…, a potem łączymy ją z uciszaniem otoczenia – ciiiiii…
14. „Gumowe zabawki” przysiad skulny – dzieci to zabawki, które prowadzący nadmuchuje (np. od 3 do 7 dmuchnięć) po ostatnim dmuchnięciu dzieci-zabawki przyjmują pozycję stojącą; zabawki kołyszą się na wietrze. Na sygnał prowadzącego z zabawek uchodzi powietrze, dzieci wypowiadają długie ssssss… i wolno opadają, przyjmując pozycję przysiadu skulnego.
15. Wykorzystujemy do zabaw onomatopeje (wyrazy dźwiękonaśladowcze) np.: kot – miau, miau, lokomotywa – tu;tu;tu , żaba- kum,kum wąż – ssss…. (na wydechu), osioł – io io io.
16. Wymawiamy się samogłoskami – na wydechu, z wydłużeniem brzmienia samogłoski, dzieci wymawiają AAA…EEE…III…OOO…UUU…
– wymawiają samogłoski w parach: EOEO – naśladują samochód policyjny, IUIU – naśladują karetkę pogotowia, EUEU – naśladują wóz strażacki.
Można samogłoski łączyć po trzy i kolejno aż do sześciu: a e u i o y…- należy wymawiać je wolno, zwiększając tempo, zachowując precyzję wymawiania.
17. „Bawimy się zdaniami” – bierzemy duży wdech tak, aby wypuszczając powietrze, powiedzieć na jednym wydechu: Miła mała Ania.
Zdania wypowiadamy z różnym natężeniem głosu aż do szeptu.
18. Twórcza zabawa w śmiech – ćwiczymy przeponę.
– Jak śmieje się potężny mężczyzna? HO HO HO
– Jak śmieje się pani? HA HA HA
– Jak śmieje się chłopiec HE HE HE
– Jak śmieje się dziewczynka HI HI HI
Śmiejemy się z różnym natężeniem głosu: cicho lub głośno.
19. Śpiewamy piosenki.
20. Recytujemy wiersze.
II ĆWICZENIA GŁOSOWE
CELE:
1. Prawidłowe wydobycie głosu do uzyskania efektu dźwiękowego w jamie ustnej.
2. Rozluźnienie mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego.
3. Wybrzmiewanie głosu na maskę, czyli podniebienie twarde, zęby, wargi.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
1. Zabawa w „Misie”, które budzą się na wiosnę. Proponujemy pozycję leżącą:
– Misie śpią, oddychają nosem (wdech i wydech przez nos).
– Misie budzą się, ziewają ( wdech i wydech przez usta).
– Misie wdychają powietrze ustami, zamykają usta i mruczą-mmmmmm.
2. Wybrzmiewanie głosu na maskę. W pozycji leżącej wymawianie połączeń mmmmaaaa, mmmmoooo, mmmmmuuuuu w taki sposób, aby a, o, u słychać było wyraźnie, aby dźwięki „brzmiały na ustach”. (Tak samo ćwiczenia z głoską „n”)
3. Misie cieszą się z nadejścia wiosny. Zanim wstaną zaczynają śpiewać: a, o, u, e, y, i-najpierw pojedyncze samogłoski, potem przedłużają dźwięki. (aaaooouuueeeiiiyyy)
4. Zabawa w „Echo”. Dzieci wołają poszczególne głoski, a jednocześnie powtarzają je ciszej, tak jak to robi echo, np. a(głośno)-a( cicho).
5. Wypowiadanie dźwięków na jednym tonie np.: siaaa łaaa baaabaaa maaak.
6. Powtarzanie zdań, np. Na stole leży piłka, Gdzie jest lalka? Kto tak tupie? Zdania wypowiadamy: radośnie, z gniewem, śmiesznie, żałośnie, pytająco, wątpliwie, z drwiną
III ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY ARTYKULACYJNE
CELE:
1. Usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy.
2. Opanowanie przez dziecko umiejętności świadomego kierowania ruchem narządów artykulacyjnych.
3. Wyrabianie wyczucia danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy (kinestezja).
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Ćwiczenia języka
1. Zabawa „Język na defiladzie”- język maszeruje, jak żołnierz na defiladzie.
– raz-czubek języka na górną wargę,
– dwa- czubek języka do lewego kącika ust,
– trzy- czubek języka na dolną wargę,
– cztery-czubek języka do prawego kącika ust.
2. Zabawa „Języczek wędrowniczek”- opowiadanie. Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniku (mlaskanie językiem-naśladowanie konia). Na łące zostawił konia (prr). Następnie rozejrzał się dookoła( język ruchem okrężnym oblizuje wargi: górną i dolną). Potem wszedł do lasu (język chowamy w głąb jamy). Przeszedł las wzdłuż (język przesuwamy po podniebieniu w stronę jamy gardłowej) i wszerz (przesuwamy językiem za zębami górnymi i dolnymi). A wtedy już przedarł się przez gęstwinę krzewów i drzew (język przeciskamy przez zaciśnięte zęby górne i dolne). Zauważył, że zrobiło się ciemno. Rozejrzał się w prawo i w lewo, spojrzał w górę i w dół (język przesuwamy z jednego końca ust do drugiego – od ucha do ucha, potem sięgamy nim nosa i brody. Wsiadł na konia i pojechał do domu (kląskanie językiem).
3. Wysuwanie języka na brodę-zmęczony pies.
4. Unoszenie języka w kierunku nosa-zawody, kto sięgnie wyżej.
5. Układanie języka płasko na dnie jamy ustnej, język leży za zębami-śpiący język.
6. Mlaskanie przednią częścią języka do dziąsła.
7. Wkładanie zaostrzonego języka pod górną wargę, która jest naprężona, wypychanie warg czubkiem języka-strzelamy z kuszy.
8. Wybrzuszanie środka języka-robimy górkę z języka.
9. Cofanie języka w głąb jamy ustnej.
10. Układamy język w rulonik.
11. Wypychamy językiem policzki (śliweczka).
12. Liczymy językiem zęby przy szeroko otwartej buzi.
13. Oblizujemy dziąsła pod wargą górną i dolną.
14. Oblizywanie górnej i dolnej wargi.
15. Rysujemy językiem kropki na podniebieniu.
16. Wysuwamy język przy szeroko otwartej buzi i czubkiem rysujemy kółeczka, kreseczki, itp.
17. Próbujemy przecisnąć język przez zaciśnięte zęby.
18. Śpiewamy „la la la la” (należy zwrócić uwagę, aby poruszał się tylko język).
Ćwiczenia warg
1. Górną wargą zaciskamy dolną, dolną kładziemy na górną. Ćwiczenie to wykonujemy na przemian.
2. Górnymi zębami zaciskamy wargę dolną i mocno wypychamy powietrze.
3. Wysuwamy wargi (tak jak przy samogłosce „u”) i rozchylamy (jak przy samogłosce „e”). Ćwiczenie to wykonujemy naprzemiennie.
4. Łączymy wargi płasko i rozciągamy tak jak przy głosce „i”.
5. Lekko wysuwamy wargi do przodu i kierujemy je w prawo i w lewo.
6. Ściągamy wargi do przodu i robimy ruch okrężny; najpierw w jedną stronę, później w drugą. (tzw. młynek)
7. Górną wargą zasłaniamy górne zęby, dolną wargą dolne zęby i otwieramy i zamykamy buzię.
8. Zabawa „Konik”- dzieci dobierają się parami i w rytm granej melodii biegają po sali. W przerwie muzyki „koniki” parskają, „woźnica” cmoka, by konik biegł dalej.
9. Napinanie warg w pozycji rozciągniętej (zawody, „kto jest silniejszy?”- dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każde ciągnie w swoją stronę.
– Wciąganie warg do buzi – ukrywamy obie wargi.
– Cmokamy.
– Wciąganie powietrza ściągniętymi wargami.
– Przytrzymujemy górną wargą słomkę, wykonujemy ryjek i unosimy go do nosa.
– Uśmiechamy się tylko jedną stroną na przemian.
– Gwiżdżemy.
– Nabieramy powietrza pod górna wargę potem pod dolną.
– Przerzucamy powietrze z jednego policzka do drugiego.
– Gramy palcami na wargach.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
1. Zabawa „Leniuszek”- Nauczyciel opowiada historię o chłopcu, który nic nie chciał robić, tylko cały czas ziewał. Rano nie pomagał mamie, nie chciał sam się ubierać, sam jeść, myć zębów, tylko ziewał, bo się nudził ( dzieci demonstrują ziewanie).
2. Język wysunięty z ust- kaszlemy- chory miś.
3. Wciąganie powietrza przez rurkę- przenoszenie skrawków papieru za pomocą rurki.
4. Chrapanie na wdechu i wydechu.
5. Wymawianie sylab: ak, ka, ku, aka, oko, uku- zabawa w „kurkę i kukułkę”.
6. Oddychanie: wdech przez nos, wydech przez usta.
7. Ziewanie.
8. Kaszlenie z językiem wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej.
IV ĆWICZENIA SŁUCHOWE
CELE:
1. Utożsamianie i różnicowanie dźwięków mowy.
2. Uwrażliwienie na pełne rozumienie wypowiedzi słownych.
3. Koncentracja dziecka na wymawiane dźwięki, która pomoże w opanowaniu poprawności artykulacyjnej.
4. Rozpoznanie wymawianych wyrazów, sylab, dźwięków.
5. Utrwalenie położenia narządów artykulacyjnych przy realizacji odpowiednich głosek (s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, cz, ż, dż, l, r).
6. Wdrażanie u dziecka starannej wymowy w stopniu jak najlepszym.
7. Opanowanie różnic w wymowie głosek syczących i szumiących.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ:
1. Różnicowanie wyrazów. Zadaniem dziecka będzie wskazanie odpowiedniego obrazka zgodnie z wypowiadanym przez nas poleceniem. Nazwy przedmiotów, osób, sytuacji są podobne brzmieniem. Najpierw dziecko poznaje obrazki, potem dajemy polecenie „Pokaż, gdzie jest kasza-kasa, kasza-kasza.
Propozycje zestawu obrazków:
Wąż-wąs, liski-liszki, zebra-żebra, piece-piecze, tacka-taczka, taczka-kaczka, nos-noc, zuch-duch, półka- bułka, murek-Burek, mecz-miecz, kury-góry.
2. Różnicowanie głosek s:z. Do wykorzystania potrzebny będzie obrazek lub zabawka przedstawiająca muchę i węża. Uwagę dziecka koncentrujemy na dźwiękach wydawanych przez węża (sssssss) i muchę (zzzzzzz).
Dziecko zamyka oczy. Pytamy: „Kto nadchodzi? Kogo słychać muchę czy węża?” Dziecko odkrywa oczy, wskazuje zabawkę i próbuje naśladować głosy ww. zwierząt.
3. Wyróżnianie sylab w wyrazie – rozpoznawanie sylab po ilości wyklaskiwanych lub ułożonych z klocków sylab.
4. Zabawa w kończenie słów- podajemy I sylabę, np. ko- i eksponujemy obrazek „korale”, dziecko dopowiada brakujące części wyrazu.
5. Synteza podanych głosek w wyrazie z jednoczesnym wskazaniem obrazka.
6. Zabawa w echo – z pewnej odległości podajemy dziecku dźwięk lub zestaw dźwięków (sylab, wyrazów). Dziecko jest naszym echem. Potem zmieniamy role.
ZABAWY W RYMY I RYTMY
Proponuję zabawy z rymem, które pomagają dziecku odkrywać dźwiękową strukturę słowa, rytm i melodię, przenoszą zainteresowanie z treści języka na jego stronę formalną. Ten rodzaj zabaw jest przez dzieci bardzo lubiany, ponieważ oprócz realizacji wielu celów dydaktycznych np. doskonalenie artykulacji wymowy, kreatywności, sprawności motorycznej, umiejętności realizowania wspólnych zadań – dostarcza im radości, a to ma działanie relaksacyjne.
1. Dokańczamy rymy
Mówimy zadanie, a następnie robimy pauze słowną jednocześnie pokazując dziecku ilustrację z brakujacym rymem, np.
Lata mucha koło………… (ucha)
Wszedł kotek na…….. ( płotek)
Raz dwa trzy, otwieram ….. (drzwi)
Jabłuszko leży w koszyku z ….. (gruszką)
„BAWIMY SIĘ SŁOWEM”
Proponuję wykorzystać podczas ćwiczeń utwory literackie: wiersze, przysłowia, zagadki – niech będą one inspiracją do tworzenia interesujących form pracy, usprawniających mowę dzieci.
WYBÓR TEKSTÓW DO ZABAW
| CO SŁYCHAĆ? Co słychać? Zależy gdzie. Na łące słychać: kle- kle! Na stawie: kwa- kwa! Na polu: kraaa! Przed kurnikiem: kukuryku! ko- ko- ko- ko- ko w kurniku. Koło budy słychać: hau! A na progu: miał… A co słychać w domu? Nie powiem nikomu! | JAK MRUCZEK UCZYŁ SIĘ PŁYWAĆ? Mruczał mruczek: „Kaczko miła, gdzie się pływać nauczyłaś?” Ja bym też tak pływać chciał. Miau, miau, miau, miau. Spróbuj, wszak to nic trudnego. Hop do wody skacz kolego! Łapką machaj tak jak ja. Kwa, kwa, kwa, kwa. Prychał kichał w wodzie Mruczek. Ledwo żywy na brzeg uciekł. A nasz Bryś się z tego śmiał.Hau, hau, hau, hau. | JEDZIE POCIĄG Jedzie pociąg – fu, fu, fu Trąbka trąbi – tru, tu, tu A bębenek – bum, bum, bum Na to żabki – kum, kum, kum… Woda z kranu – kap, kap, kap Konik człapie – człap, człap, człap Mucha brzęczy – bzy, bzy, bzy A wąż syczy – sss, sss, sss… |
| PAW Pióra puszy po uszy. I oczy ma pawie. Kiedy się tak napuszy. Wygląda ciekawie? | KOSI KOSI Kosi kosi Kosi kosi łapki Waniliowe babki dla kochanych gości. Życzmy im radości! | HIPOPOTAM – Panie hipopotamie, powiem panu jednym zdaniem. – Nie siedź długo w wodzie mętnej bo rozpuścisz się doszczętnie. |
| CZYŻYK Czesał czyżyk czarny koczek, czyszcząc w koczku każdy loczek, po czym przykrył koczek toczkiem, lecz część loczków wyszła boczkiem. | Bóbr Bóbr ma białe, mocne zęby A szczególnie oba przednie. Umyj swoje pierwszorzędnie To bobrowi mina zrzednie. | Pies Przyjacielem pies mój jest. Tam gdzie ja, tam jest mój pies On na wrogów moich szczeka I z radością na mnie czeka. |
